Music production?

Vậy thì định nghĩa của danh từ “chế tác” (production) là gì? Thật ra người chủ nhiệm (producer) phải làm những cộng việc gì? Một dĩa hát có thể bị “overproduced” (tạm dịch là chế tác quá lố) không? Tôi không rõ đã từng nghe qua chuyện dĩa nhạc bị “overproduced”? Mà nếu có đi chăng nữa thì vấn đề nêu ra cũng thật sự không đủ tiêu chuẩn để được gọi là một dĩa nhạc “overproduced”. Thật ra danh từ “overproduction” mà nhạc sĩ thời nay thông thường xử dụng trong nghề, phát xuất từ một cách hiểu sai lầm, nói đúng hơn là từ việc bất đồng nhất trí về nghệ thuật và kỹ xảo của quá trình chế tác diã nhạc.

Sự thật làm gì có chuyện diã hát bị “overproduced”. Vấn đề ở đây chỉ có chế tác thích đáng hay không thích đáng thôi. Để hiểu rõ ràng vấn đề này, chúng ta cần định nghiã ba điều sau: Chế tác là gì? Thế nào gọi là chế tác thích đáng? Thế nào gọi là chế tác không thích đáng?

Nếu bạn hỏi 10 người khác nhau cùng định nghĩa danh từ chế tác và vai trò của người chủ nhiệm, bạn chắc chắn sẽ nhận được 10 câu trả lời khác nhau. Riêng tôi định nghĩa việc chế tác diã nhạc bao gồm một loạt những quyết định có liên quan đến chi tiết và đưa đẩy đến sự hình thành của diã nhạc đó. Chủ nhiệm là người chịu trách nhiệm làm những quyết định này và bảo đãm chúng phải được thưc thi.

Là một nghệ sĩ hay một người làm nghệ thuật, đang tìm kiếm một người chủ nhiệm, bạn nên tìm hiểu thêm và cân nhắc vị trí của mỗi người chủ nhiệm trong nghề. Phong cách làm việc riêng biệt của tôi có thể hoàn toàn khác hẳn phong cách của các chủ nhiệm đồng nghiệp khác mà tôi rất kính nể. Nói như vậy, một người giỏi như tôi có khả năng sàn xuất ra một số dĩa hát tuyệt vời, nhưng cũng chưa chắc tôi có thể tạo ra cùng một kết quả qua những loại album ca nhạc khác. Cho nên thông thường những điều kiện gì một người chủ nhiệm có và không có khả năng cống hiến vào một album đều quan trọng như nhau.

Nhiều người cho rằng tạo ra tiếng trống hay thêm vào những hiệu ứng âm thanh là cùng nghĩa với việc chế tác âm nhạc. Tuy những chi tiết trên là một phần trong quá trình chế tác, nhận thức này hoàn toàn sai lầm.

Trong bất cứ một đề án thâu băng nhạc nào cũng đều cần có một người chủ nhiệm. Nếu việc chế tác dĩa nhạc đồng nghiã với bao gồm một loạt những quyết định về việc thâu nhạc thì sự hiện diện của người chủ nhiệm là yếu tố cần thiết để những quyết định quan trọng này được thực hiện và tiến hành. Quá trình chế tác diã nhạc được bắt đầu ngay cả trước khi nhạc công bước vào phòng thâu âm. Tìm loại phòng thâu nào, lựa ra bài nhạc nào để thâu, chọn lọc các chi tiết thâu âm như thế nào … đều là những bước trong quá trình chế tác nhạc. Tiến trình chế tác một diã nhạc là một tổng hợp bao gồm chi tiết về cả hai mặt: nghệ thuật, cũng như cơ cấu kỹ thuật và trình tự thâu âm (Logistics). Phần lý thú nhất, Logistics trong quá trình làm ra môt dĩa nhạc cũng là đìều cốt yếu và quyết định sự thành công của diã nhạc.

Xử dụng loại phòng thâu nào? Chọn đúng phòng thâu thích hợp rất quan trọng đến hiệu quả của một đề án. Không phải bất cứ loại phòng thâu nào cũng thích hợp cho mỗi thể loại nhạc. Công việc chế tác diã nhạc bao gồm cả viêc tìm ra một phòng thâu phù hợp với túi tiền, đòi hỏi về mặt kỷ thuật cũng như địa điểm thuận lơi. Quan trọng hơn hết phòng thâu này phải tạo ra một nguồn cảm và không gian thích hợp cho nghệ sĩ và nhạc công cảm thấy thoải mái trong khi làm việc. Mỗi đề án có những nhu cầu khác biệt. Cho dù có đầy đủ điều kiện tài chính, không phải cứ chọn phòng thâu mắc tiền nhất hay quy mô nhất là thích đáng.

Chọn đúng người để thực hiện đề án? Công tác quan trọng này không thể làm qua loa đươc. Nói cho cùng, dĩa nhạc làm ra được hay là nhờ ở con người, chứ không phải nhờ phòng thâu. Chế tác diã nhạc có đòi hỏi đến viêc chọn ra cá nhân tốt nhất để thực hiện đề án. Ngoài người chủ nhiệm ra, kỹ sư, người hòa âm, người soạn nhạc, nhạc công tiết đoạn, phụ tá kỹ thuật, kỹ sư mastering, ngay cả đầu bếp và nhân viên đấm bóp, đều đóng những vai trò quan trọng trong tiến trình làm nhạc và thâu thanh. Đôi khi người chủ nhiệm đòi hỏi phải đóng thêm một hay nhiều vai trò kể trên. Nhưng thông thường thì không phải lúc nào cũng xui như vậy. Một người chủ nhiệm giỏi có khả năng lôi kéo và dẫn dắt các nhân sự giỏi cùng nhau thực hiện một diã nhạc tuyệt hay.

Chế tác, dĩ nhiên phải bao gồm cả những quyết định về mặt nghệ thuật và thẩm mỹ của diã hát. Công việc này được bắt đầu ngay cả trước khi nút thâu âm được bấm xuống, cũng như ngay cả trước khi nhạc sĩ đặt chân vào phòng thu. Đây là một trong những bộ phận quan trọng nhất trong toàn bộ trình tư thâu diã nhạc: pre-production(tạm dịch là tiền chế tác). Pre-production được tiến hành trước khi thâu âm bắt đầu, bao gồm giải quyết những vấn đề có liên quan đến việc cải biến và hoàn thiện nguồn chế tác: đó là phần nhạc. Công việc chế tác được hoàn tất ở bộ phận mastering, phần sáng tạo cuối cùng này chỉnh lý một lần nữa toàn bộ quá trình chế tác và thâu âm trước khi dĩa nhạc được đem qua sản xuất. Từ pre-production cho đến mastering, mỗi trình tự đều ảnh hưởng đến kết quả sự hình thành của dĩa nhạc. Tuy không phải đề án nào cũng như nhau, công tác chính của người chủ nhiệm chế tác đều như nhau: hướng dẫn và giải quyết khó khăn trong suốt tiến trình.

Một nhận thức sai lầm thường cho rằng chế tác chỉ là tô điểm thêm trong phần thâu âm, ví dụ như thêm vào những hiệu ứng âm thanh. (sound effects) Nhưng thật ra production bao gồm toàn bộ cả quá trình. Sau khi đã nhận thức đúng ý nghĩa của việc chế tác, chúng ta mới hiểu được thế nào gọi là chế tác thoả đáng và thế nào gọi là chế tác không thoả đáng. Tôi xin được định nghiã đơn giản như sau. Chế tác được cho là thoả đáng khi nó mang lại cho một kế hoặch những gì cần thiết, lọc bỏ đi những rác rưởi, đồng thời không đả động đến những bộ phận còn lại. Do đó chế tác được coi là không thích đáng khi nó hoàn toàn mâu thuẫn với những quy luật vừa kể trên.

Từ chuyên môn “overproduction” thường được dùng để mô tả một diã nhạc bị chế biến và gia công một cách thừa mứa, (ví dụ như thêm vào quá nhiều reverb hay delay…), hoặc phần biểu diễn đã bị điều chỉnh quá lố đến nỗi trở nên khô khan, hoặc phần xử dụng keyboard quá ư nặng tay. Định nghĩa này cho rằng công việc chế tác chính là xử dụng những hiệu ứng âm thanh, điều chỉnh và thanh lọc phần nhạc thâu cho đến khi “hồn lìa khỏi xác” (finely tuned to death), và dĩ nhiên, không thể thiếu âm sắc chát chúa của cây keyboard. Nhưng chúng ta cần biết điều này: có rất nhiều chủ nhiệm chế tác có khuynh hướng làm việc hoàn toàn không phù hợp với định nghĩa vừa nêu trên. Những nhà chế tác này thường tránh xa cây keyboard, họ cũng ít khi cần đến những hiệu ứng âm thanh, cái mà họ chú trọng nhất là làm sao thâu lại được sinh lực sống động (raw energy) của mỗi biểu diễn trên tape, warts … và giữ lại được những dữ kiện này trên băng gốc chính (final master). Một số chủ nhiệm chế tác khác thậm chí không chỉ trích lối trình diễn hay phê bình bài nhạc. Đôi khi phương thức giải quyết vấn đề này mang lại hiệu quả không thể nào ngờ được và đồng thời lại đáp ứng nhu cầu âm nhạc tốt hơn so với những phương thức khác. Còn nếu khi phương thức này không thỏa mãn được nhu cầu âm nhạc, hay sở thích của dân ái mộ, hay ngay cả chính người nhạc sỉ thì sao?

Nếu người chủ nhiệm chế tác cứ khăng khăng áp dụng cùng một phương pháp nghèo nàn trong tất cả mọi trường hợp bất chấp nhu cầu âm nhạc hay nguyện vọng của thính giả, vậy dĩa nhạc có khả năng bị “overproduced” không? Nếu “overproduction” quả là có tồn tại, thì theo tôi đây là trường hợp thích đáng để xử dụng danh từ này. Hay một khi người chủ nhiệm đã cương quyết không chịu xử dụng reverb lên trên giọng hát chính, cho thêm cả đống reverb nào liệu có thích đáng không?

Thử hỏi kết quả sẽ ra sao nếu ban nhạc “The Beatles” đã không hợp tác với George Martin thâu bản “Sergeant Peter”; giả thử nếu họ đã chọn một người chủ nhiệm nhất định thâu bài nhạc này với ban nhạc chơi live và cứ để y nguyên như vậy, không chế biến thêm gì cả? Thử hỏi chuyện gì đã xảy ra nếu Mutt Lange cũng khăng khăng áp dụng cùng một phương cách tương tự như vậy khi thâu bản “Back in Black” của AC/DC, thay vì hợp tác với Def Lepard? Càng hiểu biết thêm nhiều về công việc chế tác, chúng ta càng thấy rõ ràng hơn ý nghiã chính của production là phục vụ tốt nhất cho âm nhạc, nhạc sĩ và thính giả. Thêm vào hay không nên thêm vào, cũng như nên lấy bớt ra thành phần nào đều là những quyết định quan trọng của người chủ nhiệm chế tác.

Nói tóm lại chế tác một diã nhạc là công việc tìm kiếm một giải pháp tốt nhất để thoả mãn nhu cầu vê âm nhạc. Tiến trình này bao gồm nhiều bước: từ “thú vui thế tục” trong trình tự Logistics cho đến “niềm hoan hỉ” khi có những phát hiện về mặt nghệ thuật. Chế tác một diã nhạc là quá trình đi đến những quyết định trong nổ lực truyền đạt trung thực cái nhìn, trí tưởng tượng của người nghệ sĩ đến thính giả.

Liệu chúng ta có khi nào lượng định chính xác tiêu chuẩn công tác của người chủ nhiệm? Quyết định gì trong trường hợp nào mới thích đáng? Làm sao mới thoả mãn được yêu cầu của âm nhạc, nghệ sĩ, lẫn người nghe? Chuyện ấy thật khó mà tồn tại trong thế giới này. Cho đến khi điều đó xảy ra thì … ráng viết nhạc cho hay vậy!

Written by Julian Duy Tran

Translated by Hoang Thi Bich Ngoc